choroba alkoholowa

podłoże, mechanizmy, charakterystyka

U podstaw dzisiejszego kształtu definicji choroby alkoholowej leży definicja podawana w VIII wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób Urazów i Przyczyn Zgonów z 1965 r. opisująca alkoholizm jako: „stan psychicznego i fizycznego uzależnienia, a w nim zwiększenie się tolerancji, zespół abstynencyjny, utrata kontroli picia tj. niemożność powstrzymywania się od picia, a w nałogu dalej posuniętym – zmniejszenie tolerancji”.

Następnie termin alkoholizm nałogowy zastąpiono „zespołem uzależnienia od alkoholu”. Termin ten został wprowadzony przez Światową Organizację Zdrowia w 1978 roku.

Zatem „zgodnie z definicją WHO uzależnienie od alkoholu to stan psychiczny i fizyczny wynikający ze współdziałania żywego organizmu i alkoholu. Stan ten charakteryzuje się zmianami w zachowaniu i innymi następstwami, w tym zawsze przymusem ciągłego lub okresowego używania alkoholu po to, aby doświadczyć psychicznych efektów jego działania lub aby uniknąć objawów wynikających z jego braku, takich jak złe samopoczucie (dyskomfort).

Wjaki sposób dochodzi do uzależnienia. Dlaczego pewne osoby mogą pić, nie uzależniając się, natomiast inni sięgają po alkohol częściej i uzależniają się od owej substancji.

Opisuje się to zjawisko w następujący sposób:

„Mechanizmy uzależnienia powstają na skutek intensywnego oddziaływania psychofizycznego alkoholu i stanowią podstawowe przyczyny patologicznego picia u osób uzależnionych oraz załamywania się prób powstrzymywania się od picia.

Jest kilka podstawowych koncepcji stawania się osobą uzależnioną. Wśród nich wymienić należy:

1. Biologiczne uwarunkowanie alkoholizmu

Teoria ta zakłada genetyczne dziedziczenie pewnych właściwości metabolicznych oraz biologicznych właściwości sprzyjających szybkiemu uzależnianiu się od alkoholu. Badania prowadzone m.in. na bliźniętach jedno- i dwujajowych, gdzie jedno z bliźniąt było uzależnione, wykazały, iż u bliźniąt jednojajowych częstotliwość wystąpienia choroby alkoholowej jest większa niż u bliźniąt dwujajowych.

Inne badania wykazały wielokrotnie częstsze występowanie alkoholizmu u synów ojców uzależnionych.

Opisując w skrócie koncepcję biologiczną, dziedziczeniu podlegają pewne właściwości organizmu związane z metabolizmem alkoholu.

Utlenianie alkoholu w 90% dokonywane jest w wątrobie, za pomocą enzymów, które wykazują różnice indywidualne w zakresie odmiany i działania. To właśnie ta odmienność może sprzyjać spożywaniu alkoholu w większych ilościach, bez odczuwania przykrych konsekwencji, a to z kolei prowadzi do szybszego uzależnienia się od owej substancji .

– niektórzy ludzie mają wrodzone lub nabyte niedobory endorfin, których niedobór czyni organizm podatnym na uzależnienie; – osoby uzależnione zostają uzależnione do końca swojego życia, ponieważ w mózgu zachodzą pewne nieodwracalne zmiany

– każdy organizm inaczej reaguje na substancję toksyczną, jaką jest alkohol, co świadczy o biologicznym, genetycznym uwarunkowaniu pewnych predyspozycji organizmu do przyjmowania, metabolizowania alkoholu i odczuwaniu efektów jego działania.

2. Psychiczne uwarunkowanie uzależnienia

Zaliczyć tu możemy wszystkie teorie nurtów:

poznawczego,
behawioralnego,
analitycznego oraz
teorii osobowości.

Do najbardziej interesujących spośród wielu teorii można by zaliczyć koncepcje behawiorystyczne, a mianowicie:

hipoteza redukcji napięcia- zgodnie z nią osoba pije w celu uzyskania stanu znacznej redukcji napięcia psychicznego, nauczona jest ona natomiast, iż poprzez spożywanie alkoholu może osiągnąć ten efekt.

Teorie osobowościowe starają się wyjaśnić powstawanie uzależnienia posiadaniem cech osobowości, które sprzyjają sięganiu po alkohol.

Wymienia się następujące cechy:

słaby, a zatem negatywny obraz siebie,
słaba identyfikacja z płcią,
niedojrzałość emocjonalna,
wysokie natężenie lęku, lęk przed śmiercią,
depresyjność, histeryczność;

3. Społeczne uwarunkowania uzależnień

Badania wskazują również na bardzo istotny wskaźnik rozwoju uzależnienia, jakim jest wpływ środowiska rodzinnego. Zgodnie z tą koncepcją, wskutek negatywnego i długotrwałego oddziaływania tego najbliższego otoczenia, dochodzi do ukształtowania tzw. „osobowości przednałogowej”. W rodzinie dysfunkcyjnej, zaniedbywane są potrzeby dziecka. Tak tworzy się obraz młodego człowieka bez poczucia bezpieczeństwa, o niskiej samoocenie oraz słabym wglądzie w swoje uczucia, wśród których dominuje poczucie krzywdy, żal i złość.

Brakuje również wykształconych odpowiednich metod radzenia sobie ze stresem. Wszystko to składa się na model osobowości sprzyjający sięganiu po alkohol.

Sięgnięcie po substancje uzależniające poprzedza niska samoocena ukształtowana w wyniku doświadczania różnych typów przemocy, nadużyć, zaniedbań, trudności, lęków społecznych i poczucia winy, wywołanego niemożnością sprostania stawianym wymaganiom.

Alkohol bowiem oddziałując chemicznie na organizm, dodaje odwagi i pewności siebie pijącemu, sprawia, iż postrzega on siebie o wiele korzystniej niż w stanie trzeźwości. Zatem rodzina jest środowiskiem decydującym w znacznej mierze o tym, jak będzie kształtować się osobowość człowieka. Staje się więc naturalnym środowiskiem, które może przyczynić się do powstawania uzależnienia.

4. Czynniki duchowe

Inną ciekawą koncepcją podłoża uzależnień jest wskazanie na egzystencjalne potrzeby człowieka. Do sięgania po butelkę może tu popychać brak poczucia celu i sensu życia oraz brak spełnionych potrzeb duchowych. Wskazuje się tu na swoistą tęsknotę za celami wyższymi i tym, co nieosiągalne i niedostępne. Alkohol minimalizuje ten niedosyt, dając tymczasowe poczucie wyższości i wszechmocy.

Neutralizuje również lub minimalizuje tak znamienny w życiu każdego człowieka lęk przed śmiercią.

Alkohol jako substancja psychoaktywna ma znaczny wpływ na funkcjonowanie psychofizyczne człowieka. Powoduje upośledzenie sprawności psychofizycznej i intelektualnej człowieka.

Stopniowo częste i regularne spożywanie alkoholu prowadzi do nieodwracalnych zmian w organizmie. Szkodliwe spożywanie alkoholu prowadzi do powstawania zaburzeń emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych oraz pewnych szkód biologicznych, które zagrażać mogą zdrowiu i życiu osoby uzależnionej.

Podstawową właściwością charakteryzującą uzależnienie od alkoholu jest silne pragnienie spożywania alkoholu. Pragnienie to ujawnia się na różnych płaszczyznach funkcjonowania człowieka, jest ono bowiem uwarunkowane biologicznie ( organizm uzależnia się od substancji), psychicznie (zaspokajanie potrzeb, zagłuszanie bólu i rozładowywanie napięcia) i behawioralnie (nawyki związane z nadużywaniem substancji ).

Do diagnozy choroby alkoholowej należy stwierdzić występowanie co najmniej trzech z poniżej podanych objawów:

silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji
trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem substancji (rozpoczynanie, kończenie i rozmiary zażywania);
fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące, gdy zażywanie substancji zostało przerwane lub zmniejszone, przejawiające się specyficznym dla danej substancji zespołem abstynencyjnym oraz zażywaniem tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych;
stwierdzenie tolerancji ( potrzeby zażywania zwiększonej dawki substancji w celu uzyskania efektów poprzednio osiąganych przy pomocy mniejszych dawek);
narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań z powodu zażywania danej substancji albo do usuwania skutków jej działania;
zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw, takich jak uszkodzenie wątroby, stany depresyjne występujące po okresach intensywnego używania tych substancji, uszkodzenia funkcjonowania poznawczego związane z substancjami

Osoba uzależniona od alkoholu nie kontroluje zarówno ilości jak i jakości spożywanego alkoholu.

Substancja ta przejmuje kontrolę nad życiem chorego, wypierając wszystkie inne potrzeby oraz zastępując uznawane wcześniej wartości.

Mają tu bowiem miejsce nieuświadomione mechanizmy, które utrudniają osobie chorej rozpoznanie rzeczywistych skutków i motywów swojego postępowania.

Pragnienie alkoholu uruchamia tzw. myślenie życzeniowe, pozbawiając osobę uzależnioną zdolności do trzeźwej, racjonalnej oceny sytuacji.

Jednym z tych mechanizmów jest system iluzji i zaprzeczeń Osoba uzależniona aby uniknąć problemów emocjonalnych związanych z świadomością szkodliwego picia stosuje szereg wymówek i sposobów by przekonać środowisko o tym, iż po pierwsze nie ma problemu z kontrolowaniem swojego picia, po drugie natomiast, nie jest osobą uzależnioną, nie ma problemu z alkoholem.

Aby poprzeć swoje argumenty faktami, osoba chora potrafi utrzymywać nawet kilkuletnie okresy abstynencji. Sprawia zatem wrażenie, iż rzeczywiście nie ma problemu.

Sam jednak fakt podejmowania takich prób – okresów abstynencji, stanowi niezaprzeczalny dowód na istnienie problemu na tle alkoholowym. Często stosowane są wymówki dotyczące okoliczności jego spożycia (specjalne okazje), niewielkiej spożywanej ilości (niegroźne), powszechności zjawiska (wszyscy piją), a nawet szukania przyczyn swojego picia w innych członkach rodziny, otoczenia („piję przez Ciebie”, „piję, bo mam taką żonę, jak Ty”).

Więc „odkrycie”, że musi się pić, by cokolwiek załatwić, z całą powagą przeprowadzane dowody, że życie bez alkoholu jest mniej warte, podkreślanie korzyści towarzyskich, egzystencjalnych, ba, zdrowotnych!

Jest też powszechne poszukiwanie wzorców osobowych usprawiedliwiających nadużywanie alkoholu, jak: „prawdziwego mężczyzny”, „równej kumpelki”, „kogoś z fantazją” lub „artysty”, itd.

Podsumowując człowiek uzależniony od alkoholu zawsze znajdzie odpowiednie argumenty, które będą usprawiedliwiać nadużywanie przez niego alkoholu.

W chorobie alkoholowej licznym zniekształceniom ulegają również procesy poznawcze i myślenie. Chory traci zdolność logicznego myślenia, a jego sądy i przekonania zmieniają się, obraz który postrzega osoba uzależniona jest zafałszowany względem rzeczywistości.

Zniekształcenia mogą występować w wielu formach:

proste zaprzeczanie- pomimo oczywistych dowodów na istnienie pewnych zdarzeń, faktów, osoba uzależniona zaprzecza;
minimalizowanie problemu- przyznawanie się do uzależnienia, chory jednocześnie przedstawia je w takim świetle, by wydawało się ono mało szkodliwym problemem;
racjonalizowanie, a więc wspominane już wcześniej dobieranie argumentów i logiczne wyjaśnianie i usprawiedliwianie swojego picia, co wiąże się ze zmniejszeniem poczucia odpowiedzialności;
obwinianie innych, czyli zrzucanie odpowiedzialności na innych ludzi, szukanie przyczyny uzależnienia i picia na zewnątrz, w otoczeniu;
intelektualizowanie, czyli traktowanie swojego uzależnienia w kategorii pojęć abstrakcyjnych; ma to prowadzić do unikania przyjęcia pełnej dojrzałej postawy świadomości problemu alkoholowego;
odwracanie uwagi, czyli zmienianie tematu, w celu uniknięcia rozmowy o zaistniałym problemie;
koloryzowanie wspomnień, czyli zniekształcanie i modelowanie przeszłych wydarzeń na potrzeby chwili obecnej i uzyskania pewnego obrazu siebie w oczach innych ludzi oraz własnych;
marzeniowe planowanie, a więc tworzenie wizji i planów nierzeczywistych; zauważalne jest tu myślenie życzeniowe, które często objawia się w chorobie alkoholowej; chory tworzy wówczas naiwne fantazje i plany, na zasadzie życzeń dotyczących realnego życia i przyszłości .

Kolejnym istotnym obszarem funkcjonowania człowieka, który w chorobie alkoholowej ulega zniekształceniom i upośledzeniom jest sfera emocjonalna.

W chorobie alkoholowej, alkohol staje się głównym źródłem przyjemności i lekiem na każdy ból.

Chory w pełni uzależnia się emocjonalnie od substancji i zaczyna powtarzać pewne stereotypowe zachowania związane z alkoholem.

Wszelkie przykre stany emocjonalne redukowane są za pomocą alkoholu. Stany napięcia, zmęczenia i zdenerwowania są wówczas trudne do pokonania bez zażycia substancji. Chory nabiera silnego przekonania, iż jest to najlepsza i jedyna droga do radzenia sobie z uczuciami.

W chorobie alkoholowej wszelkie przykre stany emocjonalne, które bardzo często mają swoje źródło właśnie w skutkach zażywania alkoholu, zostają przekształcone w pragnienie alkoholu, tzw. „głód alkoholowy”. Jest to proces automatyczny. Pragnienie to obejmuje zarówno dążenie do zakończenia stanu cierpienia, jak i pokusę doznania przyjemnej ulgi w chwili złagodzenia tego cierpienia alkoholem.

Walka z tzw. głodem alkoholowym

W obliczu uczucia głodu wiele razy poddają się i sięgają po alkohol, aby później znów próbować się podnieść. Zjawisko to jest tym bardziej niebezpieczne, iż może wystąpić nawet po wieloletnich okresach abstynencji. W związku z ostateczną utratą kontroli nad piciem, dla tzw. trzeźwego alkoholika (osoba uzależniona utrzymująca abstynencję) „złamanie się” wówczas oznacza powrót do picia, a często także spore komplikacje zdrowotne. Lęk przed utratą lub niedoborem substancji jest wyższy niż przed skutkami jego zażycia i rzeczywistymi problemami, które przecież nie zostają rozwiązane, lecz jedynie zagłuszone przez uśmierzające działanie alkoholu

Poprzez zażywanie substancji psychoaktywnej postępuje również proces izolacji emocjonalnej osoby chorej.

Uzależniony od alkoholu ulega złudzeniu, iż nie utraci kontroli nad swoim życiem, dopóki będzie kontrolować swoje stany emocjonalne. Próbuje więc manipulować nimi poprzez spożywanie alkoholu, w wyniku zażywania alkoholu zmianom ulegają tzw. uczucia wyższe.

Nasilają się takie cechy jak egoizm i egocentryzm, chory traci realny kontakt z otoczeniem, jego życie i działania skupione są wokół własnej osoby, alkoholu i sytuacji z nimi związanych. Wzmaga się również pobudliwość i chwiejność emocjonalna oraz drażliwość chorego.

Na podstawie artykułu:

ANNA KOŚCIAN

UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO

W WARSZAWIE –